Nhà Trần (
Chữ Nôm: 家陳,
Chữ Hán: 陳朝,
Hán Việt: Trần triều) là triều đại
quân chủ phong kiến trong
lịch sử Việt Nam. Đây là triều đại được lưu danh với những võ công hiển hách trong
lịch sử Việt Nam.
Triều đại này khởi đầu khi
Trần Cảnh lên ngôi vào năm
1225 sau khi được vợ là
Lý Chiêu Hoàng truyền ngôi. Những năm đầu tiên, Trần Cảnh còn nhỏ tuổi, toàn bộ quyền hành của nhà Trần đều do một tôn thất vai chú của Trần Cảnh là
Trần Thủ Độ nắm quyền.Trong giai đoạn nắm giữ quyền lực, nhà Trần vẫn đóng đô ở
Thăng Long – kinh đô triều cũ, tiếp tục mở rộng và phát triển sự hưng thịnh có từ đời
nhà Lý. Về chính sách chính trị, các hoàng đế nhà Trần cũng xây dựng bộ máy nhà nước hoàn thiện hơn so với
nhà Lý, họ tạo nên một hệ thống đặc biệt, trong đó các Hoàng đế sẽ sớm nhường ngôi cho
Thái tử mà lui về làm
Thái thượng hoàng, tuy nhiên vẫn cùng vị Hoàng đế mới điều hành chính sự. Việc này được đánh giá là tích cực, khi ngôi Hoàng đế sớm có chủ, tránh được việc tranh giành ngôi vua như triều đại
nhà Lý trước đó; và bản thân vị Hoàng đế sẽ tiếp xúc và làm quen việc cai trị cho đến khi trưởng thành. Các mặt
kinh tế,
xã hội,
giáo dục và
nghệ thuật cũng hoàn chỉnh hơn và cho thấy
Nho giáo,
Đạo giáo đã có ảnh hưởng rõ rệt tới triều đại, tạo ra cục diện Tam giáo đồng nguyên, sự cân bằng ảnh hưởng của
Phật giáo – Nho giáo – Đạo giáo. Thái thượng hoàng
Trần Nhân Tông được coi là một danh nhân văn hóa nổi tiếng, người bảo trợ Phật giáo và Đạo giáo, thành lập Thiền phái
Trúc Lâm Yên Tử nổi tiếng và truyền đến đời nay. Bên cạnh đó, những danh thần
Đoàn Nhữ Hài,
Mạc Đĩnh Chi,
Nguyễn Hiền,
Nguyễn Trung Ngạn,
Trương Hán Siêu,
Chu Văn An,
Trần Quang Triều,... là những cái tên nổi danh về tri thức,
thơ văn, góp phần to lớn tạo nên thời kỳ nhà Trần hưng thịnh văn hóa.Dưới triều Trần, lực lượng
quân đội đặc biệt được chú trọng phát triển đủ sức đánh dẹp các cuộc nội loạn và đương đầu với quân đội các nước xung quanh. Lực lượng quân đội nhà Trần thiện chiến nhất là
thủy binh, rồi
kỵ binh,
bộ binh,
tượng binh... Chính sách chia thực ấp cho các thân tộc trong họ, mỗi thế lực trong dòng tộc đều có quân đội tinh nhuệ là nền tảng lớn khiến quân đội nhà Trần đánh bại được cuộc xâm phạm của quân đội
Nhà Nguyên,
Đế quốc Mông Cổ qua 3 lần vào năm
1258,
1285 và
1287. Nhiều tôn thất hoàng gia như Chiêu Minh Đại vương
Trần Quang Khải, Chiêu Văn Đại vương
Trần Nhật Duật, Hưng Đạo Đại vương
Trần Quốc Tuấn và Nhân Huệ vương
Trần Khánh Dư đều là những tướng cầm quân tài ba, có vai trò quan trọng trong chiến thắng vào năm
1285 và
1287.